Poniedziałek: Szlakiem kultur pogranicza.

Trasa: Jagłowo - Jaminy - Sztabin - Zwierzyniec - Dąbrowa Białostocka - Jaczno - Różanystok - Sokółka - Bohoniki - Krynki - Kruszyniany - Krynki - Kruszyniany - Janów - Suchowola - Jagłowo ( 226km )

Jagłowo - Sztabin - 16km
Sztabin - Dąbrowa Białostocka - 20km
Dąbrowa Biał. - Różanystok - 13km
Różanystok - Sokółka - 29km
Sokółka - Bohoniki - 8km
Bohoniki - Krynki - 26km
Krynki - Kruszyniany - 10km
Kruszyniany - Suchowola - 76km
Suchowola - Jagłowo - 28km

      Podlasie słynie ze swojej różnorodności religijnej i kulturowej. Warto więc będąc nad Biebrzą zasmakować tej różnorodności. Od wieków żyli tutaj w zgodzie ze sobą katolicy, prawosławni, żydzi i muzułmanie. Budowali, handlowali, zajmowali się rolnictwem i umierali na tej ziemi. Pozostawiając po sobie nieraz dorobek kilku pokoleń w formie budowli sakralnych i domostw.

Szlak, który proponujemy do zwiedzenia tego dnia, odkryje przed Państwem drobną cząstkę tej mieszaniny kulturowej.

Zwiedzanie proponujemy rozpocząć od miejscowości Jaminy, gdzie stoi kościół katolicki XVIIw. przeniesiony z Augustowa. Na pobliskim cmentarzu parafilanym znajdują się liczne groby z kutymi żeliwnymi krzyżami z Huty Sztabińskiej.

Kolejnym wartym zatrzymania się przystankiem jest Sztabin. Miejscowość leżąca na lewym Brzegu Biebrzy na tzw. Płycie Sztabińskiej. Było to centrum dóbr Rzeczpospolitej Sztabińskiej, zarządzanej przez hrabiego Karola Brzostowskiego - reformatora, wynalazcę, społecznika i patriotę. Szczegółowe zapoznanie się z jego działanością polecamy w oddzielnym dniu.

W centrum obok neogotyckiego kościoła warto obejrzeć miejscową Izbę Regionalną. Warto też przejść się na pobliską plażę. W mieście jest też kilka sklepów spożywczych i przemysłowych. Jest to siedziba gminy.

Wśród mieszkańców można jeszcze spotkać kilka rodzin tatarskich. Przed wojną zaś mieszkali tutaj Żydzi i mieli swoją zbożnicę, która została zniszczona podczas ostatniej wojny, a ocaleni żydzi wyemigrowali do Izraela.

Jadąc dalej skręcamy na drogę krajową Nr 8 w kierunku Białegostoku. Po przejechaniu mostu drogowego na Biebrzy (piękna panorama doliny rzeki) należy skręcić w kierunku miejscowości Zwierzyniec Wielki, a następnie do Dąbrowy Białostockiej.

Dąbrowa Bialostocka (dawniej Dubrawa) to miasto malowniczo położone wsród morenowych wzgórz północno-wschodnego krańca Wysoczyzny Białostockiej, na przedpolu otuliny Biebrzańskiego Parku Narodowego. Posiada dobre połączenie kolejowe z Białymstokiem i Suwałkami, autobusowe z Augustowem przez Lipsk, a także Goniądzem oraz Sokółką. Miasto mocno ucierpiało podczas ostatniej wojny i pozostalo w nim tylko kilka zabytków. Wartym odwiedzenia jest na pewno cmentarz rzymsko-katolicki z licznymi kutymi krzyżami i nagrobkami, nieopodal dworca PKP. W okolicy zachował sie też wiatrak betonowy typu Holender. Warto też odwiedzić pozostałości cmentarza żydowskiego, kościół parafialny oraz cerkiew. W mieście jest szpital, apteka, poczta, banki, stacje benzynowe, bary, liczne sklepy spożywcze i usługowe.

Będąc w Dąbrowie Białostockiej warto zajechac na chwilę do pobliskiego Różanegostoku. Mieści się tu Sanktuarium Maryjne o. Selezjanów. Wsród licznych zabytków klasztornych należy wymienić: Późnobarokowy kościół pw. Ofiarowania NMP, dawny klasztor o. Selezjanów, klasztor prawosławny, oraz sąsiednią willę "Zielona Dacza"

Podróżując dalej w kierunku Sokółki należy zwrócić uwagę na elewacje domów w mijanych wioskach. Często są one bogato zdobione wyrzynkami, nigdzie indziej nie spotykanymi w Polsce oprócz Podlasia.

W Sokółce - Stolicy Polskiego Orientu zaczyna się właściwy szlak tatarski. Miano stolicy zawdzięcza różnorodności kulturowej i etnicznej. Można tu spotkać oprócz Polaków: Tatarów, Cyganów, Żydów, Białorusinów. Równorzędnie z religią katolicką możemy tu spotkać wyznawców prawosławia czy świadków Jehowy.

Sama Sokółka to miasteczko powiatowe z dobrymi połączeniami kolejowymi i autobusowymi z resztą Polski oraz pobliskim białoruskim Grodnem. Posiada plażę nad zalewm oraz basen.

W miasteczku jest dużo sklepów, banków, stacje benzynowe, pogotowie ratunkowe, szpital, punkty usługowe, kino. W samym centrum miasta znajduje się Muzeum Regionalne Ziemi Sokólskiej ze stałą wystawą Tatarską- koniecznie do obejrzenia. W samym mieście z zabytków warto obejrzeć także: kościół parafialny św. Antoniego Padewskiego – neoklasycystyczny (ok. 1848 r., rozbudowany w latach 1901-1904), cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra Newskiego z lat 1850-1853 – parafialna, granitowa płaskorzeźba – Alegoria Nauki z 1933 roku znajdująca się na elewacji frontowej budynku Szkoły Podstawowej nr 1 im. Adama Mickiewicza, murowaną kapliczkę przy zbiegu ul. Grodzieńskiej i Kresowej z 1906 roku, przedwojenne kamienice wzdłuż ulic Białostockiej i Grodzieńskiej, dawna drewnianą plebanię prawosławną na rogu ulic Józefa Piłsudskiego i ks. Piotra Ściegiennego z 1880 roku. Oprócz ww. zabytków warto przejść się do cerkwi, obejrzeć prawosławną kaplicę cmentarną pw. św. Męczennicy Pawły Kuncewiczowej z 1900 roku, cmentarz żydowski z XVIII wieku, cmentarz prawosławny z XIX wieku (dawniej katolicki).W około miasteczka wytyczono dwa szlaki rowerowe.

Po opuszczeniu Sokółki należy jechać w kierunku Krynek, by po kilku kilometrach skręcić w lewo do Bohonik.

Bohoniki to wieś o zwartej zabudowie, z główną ulicą, charakterystycznym układem zabudowań podlaskiej wsi. W centrum znajduje się meczet oraz po drugiej stronie drogi Dom Pielgrzyma z otwartą dla zwiedzających jurtą tatarską. W okolicy znajdują sie też dwa mizary - jeden starszy, przypadkowo odkryty podczas wydobywan
ia żwiru oraz druga nekropolia czynna po dziś dzień i będąca głównym cmentarzem muzułmańskim w Polsce. Warto zajść do Domu Pielgrzyma i porosić o oprowadzenie po meczecie. Można wysłuchać ciekawych opowieści o Tatarach w Polsce.

W celu dalszej wędrówki należy się cofnąć do drogipnrowadzącej do Krynek i dalej podróżować nią.

Krynki to malownicze miasteczko, jedno z najstarszych na Podlasiu, w którym przeplatają się losy wielokulturowej społeczności mieszkańców. Niestety wojny, w tym ostatnia światowa, odcisneły swe piętno zarówno na zabytkach, jak i mieszkańcach tych ziem.A ziemie te kryją wiele ciekawych historii. To tutaj zatrzymywał się król Polski Jagiełło i król Szwecji Karol XII, zaś obecny kształt uranistyczny Krynki zawdzięczają podkarbiemu litewskiemu Antoni Tyzenhauz. Powstało centralne, gwiażdziste rondo (drugie takie tylko w Europie ma Paryż), park miejski oraz główne ulice. Wielki wkład w miasto mieli też Żydzi, którzy kolonizowali te ziemie od poczatku XVIw uzyskując duże prawa (do budowy synagogi, mykwy i cmentarza).
Nalezy tu wspomnieć iż Gmina żydowska w krynkach była o wiele większa niż w Białystoku. W XIX wieku za sprawą właśnie zydów oraz niemców z pobliskich prus powstają pierwsze fabryki i manufaktury. Dominuje przemysł tekstylny- największa manufaktura to Lipharda. Cła rosyjskie na produkty z Królestwa Polskiego stanowia dodatkowy bodziec do rozrostu fabryk w Krynkach i pobliskim Białymstoku. Następuje gwałtowny wzrost liczby ludności, która na początku XXw. sięga 100tys. mieszkanców, przy czym 80% stanowią Żydzi. Posiadają oni liczne szkoły i stowarzyszenia. Powstaje w fabrykach ruch robotniczy. Niezadowolenie ze zbyt niskich płac powoduje strajki i nawet przejęcie przez proletariat na kilka dni miasta i powołanie Republiki Kryneckiej.

Pierwsza Wojna Światowa gwałtowni zatrzymała rozwój miasta, większość Żydów w okresie międzywojennym wyjechała do Ameryki Płd i Palestyny, miasto straciło połowe mieszkańców. Ostateczny kres ludnośći żydowskiej następuje podczas II wojny światowej, kiedy to do miasta wkraczaja Niemcy i organizują Getto. Niedługo potem wywożą wszystkich Żydów do obozu zagłady w Treblince.

Po wojnie nigdy już miasto nie odzyskało swego dawnego blasku. Nastapił tez upadek przemysłu. W tej chwili oprócz szpitala, przytułku jeden z większych zakładów stanowi Wytwórnia Wody "Krynka". Miasto coraz bardziej zaczyna żyć z turystyki. posiada liczne zabytki, które poczas wędrówki warto zwiedzić to:cerkiew Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Krynkach, kościół katolicki pw. św. Anny, dzwonnica bramna z XVIII wieku, kaplica prawosławna pw. św. Antoniego, Park podworski de Virionów, oraz kultury żydowskiej - cmentarz zydowski, Stara Synagoga, Wielka Synagoga (ruiny), Synagoga Kaukaska, Synagoga chasydów ze Słonimia. Z Krynkami związana jest tez legenda o Krynkach. 

W okolicy Krynek istnieje też kilka szlaków do wedrowki pieszej i rowerowej Większość z nich związana jest z tatarami. Opuszczając Krynki kierowac się trzeba drogowskazem na Kruszyniany.

Kruszyniany to przed ostatni przystanek na trasie wedrówki. Jest to wieś założona prawdopodobnie w wieku XVI. W dniu 12 marca 1679 Jan III Sobieski nadał Tatarom m.in. Kruszyniany oraz pobliskie wsie Nietupa, Łużany jak też część Poniatowicz. Osadzeni muzułmanie, zwani Lipkami walczyli po stronie Polski w wojnie z Turkami. W Kruszynianach (obok ok. 45 innych rodzin) osiadł na stałe płk Samuel Murza Krzeczowski, który uratował życie królowi w bitwie pod Parkanami. W drodze na sejm do Grodna król zatrzymał się u Krzeczkowskiego. Kruszyniany stanowiły duży ośrodek muzułmański. Tutaj sporządzano dzieła o religijno-obyczajowej tzw. kitaby. Jeden z nich powstał w 1792 dzięki kopiście Jusufowi Heliaszewiczowi. W 1980 w Kruszynianach zamieszkiwało 289 osób, z tego 33 wyznania muzułmańskiego, reszta wyznania prawosławnego (we wsi funkcjonuje parafia prawosławna) i ka>tolickiego. Do dzisiaj mieszka tutaj niewielka mniejszość tatarska. Ludność mówiła specyficzną gwarą – mieszanką białoruskiego i polskiego. W Kruszynianach jak i Krynkach znajdowała się przed i po II Wojnie Światowej strażnica WOP.

Kruszyniany to przedewszystkim meczet, mizar, mała cerkiew oraz wspaniała kuchnia w Tatarskiej Jurcie. Meczet pomimo iż jest młodszy od swego brata z Kruszynian, równiez jest piekny. To tutaj ma swoja siedzibe Muzułmańska Gmina Wyznaniowa. >Meczet można zwiedzać po wcześniejszym kontakcie telefonicznym (Dżemil Gembicki tel. 502 543 871). Po zwiedzeniu meczetu oraz pobliskiego mizaru warto posmakowac dań kuchni Tatarskiej w Tatarskiej Jurcie u Dżanety.

Sam książe Karol kupując konie odwiedził jurte i zasmakował tutejszych specjałów (w celu rezerwacji miejsc kontakt: Dżenetta Bogdanowicz tel. 606 603 760. Warte uwagi są: pierekaczewnik, jagnięcina z pilawem, wegetariańskie Kartofloniki i Jeczpoczmaki.

Po sutym posiłku warto zwiedzić pobliski 6km szlak ekumeniczny wokół zalewu Ozierany.

Pozostaje odwiedzić podlaską stolice tkactwa - Janów. To tutaj przetrwało tkactwo dwusnowe, slynne na całą Polskę Oprócz pracowni tkackich wieś, a kiedyś misteczko słynie z dyskoteki Disco Polo - Panderoza. Z zabytków warte są odwiedzenia Stojąca na cmentarzu rzymskokatoickim drewniana kaplica, zbudowana została w 1904 roku z materiałów pochodzących z dawnego kościoła datowanego na 1725 r, cmentarz żydowski z XIXw, kościół Świętego Jerzego. Przez Janów prowadzi szlak Tradycji Rękodzieła Ludowego Podlasia. W wybranych, pracowniach po wczesniejszym kontakcie telefonicznym, można obejrzeć i zakupić tkaniny dwuosnowe. Stała ekspozycja tkanin miejscowych tkaczek znajduje się w Izbie tkactwa dwuosnowego. Tu uzyskają Państwo informacje o poszczególnych pracowniach tkactwa dwuosnowowego. Znajduje się ona w Janowie w Miejsko - Gminnym Ośrodku Kultury ul. Białostocka 14a, tel. 085 7216142, czynne od poniedziałku do piątku w godzinach 8.00-16.00.

W drodze powrotnej jeszcze można się zatrzymać w miejscowości Suchowola. Warto zrobić sobie zdjęcie pamiątkowe obok geograficznego centrum Europy. Tutaj też mieszkają tatarzy, a przed wojną Żydzi. Niestety żydowski cmentarz został mocno zdewastowany. Znajduje się po prawej stronie przy wyjezdzie w kierunku Augustowa. Warto też dodać iż z pobliskich Okopów pochodził ks. Jerzy Popiełuszko, a uczęszczał do liceum właśnie w Suchowoli.

 Dalsza droga powrotna prowadzi przez Sztabin, Jaminy, Mogilnice.